planowego użycia automatyzacji do wskrzeszenia filozofii i sztuki, ale równocześnie wie, że byłoby to daremne. Jego bohater, Bazakbal, mając już popełnić samobójstwo na słowackiej granicy, zostaje nawiedzony przez myśl, że przecież proces dziejowy można wysiłkiem woli ludzkiej odwrócić. Wraca więc pośpiesznie do Polski, aby tam głosić swoją ideę, i pierwszy posterunek graniczny likwiduje go razem z jego planami.<br> To, co dokonuje się w Europie od 1939 roku, przekroczyło opisy Witkiewicza. Potwierdziło wiele z jego przewidywań, ale z jakiejś dalszej perspektywy - i jego przewidywania, i ich wypełnienie zbijają się w jedną bryłę czasową, a wszelkie jego poglądy mogą okazać się pod zbyt