naturalne czynniki zewnętrzne, socjalne - wynikające z uczestnictwa w grupie oraz wyobrażeniowe - powstające na skutek przewagi odczuć emocjonalnych maskujących i zniekształcających rzeczywistość. Między tymi czynnikami nie ma ścisłych rozgraniczeń, nieraz pobudzają się one wzajemnie, niemniej zawsze prowadzą do deformacji percepcji lub jej zakłócenia. Funkcją pola asocjacyjnego mózgu nie jest ścisłe odwzorowanie postrzeganej rzeczywistości, lecz jej porządkowanie z punktu widzenia potrzeb osobniczych i grupowych człowieka jako gatunku biologicznego. Wiele złudzeń percepcyjnych ma dlatego charakter naturalny i nie można ich traktować jako zakłócenia odbioru. Należą do nich chociażby wyróżnione przez J. Gibsona odmiany perspektywy (E.T. Hall 1978), będące przesunięciami sensorycznymi wrażeń wizualnych umożliwiających