i Zachód, ponieważ nie udzielił powstaniom skutecznej pomocy). Ale tu wkraczamy już w całkowicie odmienny temat.<br>I jeszcze jedno: poczucie odpowiedzialności stanowi w jakimś stopniu część szeroko pojętej dyscypliny społecznej. Można ją oczywiście wpoić obywatelom poprzez odpowiednie wychowanie, jak to u schyłku Rzeczypospolitej czyniono w Szkole Rycerskiej czy w zakładach powołanych do życia przez Komisję Edukacji Narodowej.<br>Owa odpowiedzialność może także stanowić wynik "domowej indoktrynacji": do kanonu lektur szkolnych weszła Zofia z Daniłowiczów, matka obu Sobieskich: Jana i Marka, która przy grobie Stanisława Żółkiewskiego miała uczyć synów obowiązku oddania w razie potrzeby życia za ojczyznę. Podobne sposoby wychowawcze nie zawsze jednak bywały skuteczne