śmiertelny cios marzeniom wielu intelektualistów, którzy wierzyli, że XIX wiek zapoczątkował radykalny zwrot w dziejach Europy: oto minęła bezpowrotnie epoka wielkich rzezi, wzajemnych nienawiści, podsycanych &lt;page nr=332&gt; przez fanatyzm religijny, prześladowań ludzi z uwagi na ich przekonania czy etniczne lub rasowe pochodzenie; otworzyliśmy nowy, promienny rozdział dziejów, w którym nawet stale odnawiane pretensje Polaków do restytucji państwa nie zakłócą powszechnego spokoju.<br>Istotnie, w przeciwieństwie do II wojny światowej, I wojna nie wybuchła za sprawą Polski i Polaków. Nie chciałbym wszakże, aby lektura tego szkicu pozostawiła wrażenie, że obie niepodległości, jakie uzyskaliśmy w poprzednim stuleciu, stanowiły jedynie wynik szczęśliwego zbiegu okoliczności. W jakimś stopniu