Południowe spadły do roli satelitów wielkich potęg przemysłowych w Północnej Europie: Włochy z pochodni cywilizacji stały się zatabaczoną plebanią, Francja z "Grande Nation" stoczyła się do roli adlatusa Anglików, a Hiszpania wyszła na tych przeobrażeniach gospodarczo-politycznych możliwie najgorzej. Z południowej, katolickiej, rolniczej, śródziemnomorskiej, arystokratyczno-rycerskiej - Europa stała się północna, protestancka, przemysłowa i burżuazyjna, a oś jej wyraźnie przeniosła się nad brzegi Morza Północnego.<br>Pozostając sobą, Europa się stale zmienia: raz jedne, raz inne jej elementy wysuwają się na czoło, nadają ton całości. Pewna harmonia rozwoju wszystkich części leży w interesie całej Europy. Europa o dominacji angielskiej będzie zawsze miała nadmierną