trudne. Zniszczył podstawy, na których opierała się komunistyczna utopia, ale nie wyzwolił się od przesadnych wyobrażeń co do moralnej siły tradycji komunistycznej. Sądził, że tradycja może scementować wielonarodowe państwo radzieckie, i to błędne przekonanie hamowało jego wysiłki reformatorskie. W tym sensie zasadne jest twierdzenie, że sam Gorbaczow powinien był głębiej przyswoić sobie rewelacje głasnosti i bardziej wyzwolić się od przywiązania do przeszłości. Powinien był zwłaszcza głębiej przemyśleć leninizm i odważyć się na jednoznaczne zerwanie z nim. Bardzo prawdopodobne, że uczyniłby to, gdyby miał na to więcej czasu. Jednakże uruchomiony przezeń proces dekomunizacji wyrwał się spod kontroli i przebiegał znacznie szybciej niż