większej niż substratów, reakcję nazywamy egzoenergetyczną; oczywiście dzieje się to kosztem defektu masy. Przy Q ujemnym reakcja jest endoenergetyczna.<br> Często wygodnie jest wyeliminować wartość ç, czyli energię odrzutu jądra, małą i trudną do zmierzenia. Można to łatwo zrobić, posługując się schematem na rys.4.1, ilustrującym w uproszczony sposób kierunki rozproszenia cząstek-reagentów.<br> Z prawa zachowania pędu (4-7a) mamy: ((...)) Równania podnosimy do kwadratu i dodajemy stronami: ((...)) Wypisujemy energie kinetyczne składników reakcji: ((...)) i po podstawieniu 2 mamy: ((...)), skąd ((...))<br> W ogólnym przypadku, gdy cząstkę emitowaną obserwuje się pod kątem wybicia różnym od 9˙0, należy do wzoru (4.2-9) dodać człon