utrata gruntu oraz jeszcze straszliwsza groźba oddania w rekruty. W Królestwie i w Galicji przybyło na wsi karczem, nie przybyło szkół.<br>Chłop siedział w kieszeni u arendarza, chodził w łachmanach, na przednówku kładł do garnka lebiodę, a ziarno siewne brał ze dworu na ciężki odrobek. W latach nieurodzaju nawet ziemniaki rzadko kiedy oglądał na stole. Taki był obraz ogólny - nie rozjaśniała go lepsza, choć też nie zawsze pewna sytuacja niewielu zamożniejszych kolonistów i czynszowników. Masę ludności wiejskiej mógł wydobyć z nędzy - chłopi o tym dobrze wiedzieli - tylko wolny od powinności, wystarczający do utrzymania rodziny nadział ziemi.<br>Poprawa koniunktury rolnej skłaniała przynajmniej