był w tej sztuce mistykiem, poszukującym zbawienia w oczyszczającej "męce ciał". Był on - wbrew pozorom przede wszystkim historiozofem, doszukującym się przyczyn klęski. Czynił to tym bardziej uparcie, że owa "Ukraina", tyleż poetycka co rzeczywista była dlań - lub chciałby, żeby była - tym samym, czym dla drugiego z Wielkich była poetycka i rzeczywista "Litwa". Ileż wzruszającej mistyfikacji mieści się w jego inwokacjach do Ikwy, z której starał się uczynić rzekę nie gorszą niż Niemen czy Wilja, ileż starań, aby z Ukrainy właśnie stworzyć ten "kraj lat dziecinnych", usprawiedliwiający jego miejsce aa ziemi i miejsce w poezji! Jeśli jednak wizja Ukrainy stanowiła dlań tak