latach dwudziestych, kiedy Bułhakow pisał swój "Bieg", groteska, a potem surrealizm to były postawy inteligencji europejskiej, świadomej, że rzeź zwana pierwszą wojną światową, a i rewolucja bolszewicka w Rosji były kompromitacją kultury. Jako tradycyjnej wartości i jako wartości tradycji zarazem. W 1919 roku Paul Valéry, wielki poeta, ujął to w slogan, który zrobił karierę: "My, cywilizacje, wiemy już teraz, że jesteśmy śmiertelne". A Oswald Spengler w swoim słynnym "Der Untergang des Abendlandes" (Upadku Zachodu) przedstawił to zagrożenie jako teorię cywilizacji. Tak rodził się wątpliwej wartości katastrofizm, który chciał być propozycją trzeźwej postawy wobec świata. Groteska i surrealizm pozwalały wyjść poza tę