przyrodę w procesie produkcji oraz związane z tym oddziaływaniem ukształtowanie człowieka. Siły wytwórcze to całokształt elementów decydujących o efektywności i skuteczności społecznego procesu produkcji. <br>Materialne siły wytwórcze uruchamiane są w toku społecznego procesu produkcji, który opisuje się jako strukturę wzajemnych zależności ludzi w toku procesów reprodukcji. Ta struktura powiązań to stosunki produkcji zorganizowane wokół kompleksu ekonomicznych zależności, który nazywa się stosunkami własności środków produkcji. Materialne siły wytwórcze i związane z nimi stosunki produkcji tworzą całość zwaną sposobem produkcji.<br>Stosunki produkcji, szerzej stosunki ekonomiczne, są częścią o wiele bardziej skomplikowanego układu stosunków społecznych; według materializmu historycznego, częścią najistotniejszą. Funkcjonowanie stosunków produkcji wymaga