w trudniejszych jeszcze niż w kraju warunkach materialnych. Przykładem jej niech będą losy Andrzeja Bobkowskiego czy status Gombrowicza, zanim nie pozyskał on oparcia w "&lt;name type="tit"&gt;Kulturze&lt;/&gt;" i nie wszedł na europejską orbitę literacką.<br>W kraju manipulacjom totalitarnym konsekwentnie przeciwstawić się mógł jedynie drugi obieg. Sam jego status nie odnosił się do tego czy owego aspektu rzeczywistości, lecz oznaczał odmowę wobec całego systemu. Literatura drugiego obiegu narażona była na kłopoty, szykany, areszty, później na internowanie. Wymagała więc ryzyka i śmiałości osobistej, by zdobyć nowe możliwości literackie i nową perspektywę. Ale i te dążenia nie uchroniły jej w stanie wojennym od pewnych deformacji. <br>Mimo skrajnie nieprzychylnych