przerażenie niezupełnie mieści się w ramach intelektualnych - jest to przeczucie, które nawiedzało ludzi wrażliwszych, zwłaszcza w Polsce, oddzielonej wąską granicą od nowego świata na Wschodzie. Nie wiadomo, może różne pesymizmy polskie tego okresu to był po prostu triepiet małogo pieried bolszym - drżenie małego przed większym - a wszystko inne to były tylko wtórne rzeczy, dodatki, ozdobienia? W każdym razie w obu powieściach Witkiewicza nowa cywilizacja automatów przychodzi ze Wschodu - raz jako rewolucja niwelistów, drugi raz jako najazd wojsk chińsko-mongolskich na Europę. W obu powieściach finałem jest śmierć na tle pięknej polskiej jesieni. W Nienasyceniu polskiego dyktatora Kocmołuchowicza ścinają Chińczycy, w Pożegnaniu