fugato wiolonczeli i skrzypiec. A fuga znaczy przecież tyle, co ucieczka. Czyżby chodziło kompozytorowi o ucieczkę bezpowrotną, taką, jaką podjęli kiedyś doprowadzeni na skraj rozpaczy Jesienin, Majakowski i Cwietajewa?<br>Człowiek zawsze miał swobodę dysponowania swym życiem. W każdej chwili mógł wystąpić przeciw Bogu i Naturze, wybierając samowolnie śmierć. Trzeba sobie uzmysłowić, że do takiego ostatecznego, najtragiczniejszego z tragicznych rozwiązań może się już teraz uciec nie tylko jednostka, lecz cały nasz gatunek. Już teraz ludzkość stała się zdolna zniszczyć swoje środowisko i tym samym unicestwić samą siebie...<br>Szostakowicz godził się ze śmiercią ("zostało mi jeszcze 10 lat życia" - pisał po skomponowaniu Siedmiu