rzeczowo-instytucjonalnej strony życia naszego gatunku są jednocześnie decydującą determinantą świadomego formowania przebiegu procesu dziejowego? Innymi słowy - czy subiektywny czynnik świadomości jest w strukturze i procesach rzeczywistości społecznej elementem głównie warunkowanym i określanym, czy też skoro się już ten czynnik w procesie ewolucji biosfery pojawił, staje się on potężnym czynnikiem warunkującym i określającym przebieg oraz charakter procesów społecznych?<br>Z uwagi na sposób udzielania odpowiedzi na sformułowane powyżej człony alternatywy można by wśród filozoficznych i socjologicznych interpretatów procesu dziejowego wyodrębnić dwie linie. Byłyby to: linia wulgarnego, preformistycznego determinizmu ekonomicznego i linia uznawania dialektycznej struktury przyczynowości - jedności myślenia i działania - w procesach życia