się w Europie we wczesnym średniowieczu.<br>W Polsce włościanie - w zamian za prawo korzystania z ziemi dziedzica - mieli obowiązek składania dworowi danin w naturze, a także płacenia czynszów. Świadczenia te zostały zamienione w XV w. na przymusową i darmową pracę na folwarku dworskim, czyli na pańszczyznę. Wymiar pańszczyzny zależał od wielkości gospodarstwa chłopskiego i w drugiej połowie XVI w. wynosił przeciętnie ok. 3 dni w tygodniu dla kmieci użytkujących jeden łan ziemi (ok. 17 ha) i był odpowiednio niższy dla posiadających mniejsze role. Chłopi podlegali sądownictwu dworu , co stawało się uciążliwe, gdy właściciel dóbr stanowił stronę w sporze. Na ogół we