historyczną cezurę w stosunku Kościoła do demokracji?<br>Jest ono istotnym novum, ale podstawowa cezura to czas II wojny światowej. W latach trzydziestych i czterdziestych okazało się bowiem coś, co dotychczas było po prostu poza horyzontem ludzkiego myślenia. Okazało się wówczas empirycznie, że państwo może sterroryzować, że potrafi wziąć w niewolę wszystkich obywateli i użyć ich - nie licząc się zupełnie ani z ludzką godnością, ani z kosztami - jako środek do realizacji ideologicznych celów. To - nawet pamiętając o terrorze Rewolucji Francuskiej - wydawało się wcześniej niemożliwe. Pius XI w czasie gdy zarówno elity, jak i szeroka opinia publiczna w wielkim stopniu zostały uwiedzione przez