pięćdziesiątych, także w przededniu zniesienia pańszczyzny. Bractwa trzeźwości, mnożące się wtedy w Królestwie, na Litwie i Białorusi, a także w głębi Rosji, świadczyły znów o gotowości chłopów do zerwania z pańskim uciskiem oraz o usiłowaniach księży zwrócenia tego ruchu w bardziej bezpieczną stronę.<br><br>Rozdział X<br>Wielka Emigracja<br><br>66. Warunki bytu wychodźstwa<br><br>Przegrana 1831 r. przekonała ogół patriotów o nieskuteczności dotychczasowych metod obrony niepodległości. W kraju, pod uciskiem Paskiewicza, nie była możliwa publiczna dyskusja nad przyczynami klęski i nad przyszłością narodu. Podjęli tę dyskusję opuszczający dobrowolnie kraj uczestnicy powstania lis<br>topadowego. Stąd ogromne znaczenie emigracji w latach polistopadowych jako środowiska wykuwającego nowe