świadomości" jest zbyt szeroka, natomiast Orwellowskie pojęcie podwójnego myślenia jest zbyt wąskie, sugerujące rodzaj zniewolenia umysłowego, którego trudno dopatrzeć się w myśli Gorbaczowa. W przeciwieństwie do komunistów z pokolenia Bucharina, Gorbaczow nie był więźniem ideologii komunistycznej. Nie mówił, że nie potrafi wyrzec się komunistycznych dogmatów; mówił tylko, że nie potrafi wyrzec się niezliczonych rzesz ludzi radzieckich, którzy autentycznie wierzyli w komunizm i dla których ojczyzna splotła się w jedno z jej misją ideologiczną. Ostatni sześcioletni plan W odróżnieniu od patriotyzmu narodowego, patriotyzm radziecki nie mógł jednak stać się ideologicznie neutralny - stąd nieuchronne napięcie między obu częściami tożsamości osobowej Gorbaczowa. Nie potrafił