od postawy Stanów Zjednoczonych, które "<q>zwalczają komunizm tam, gdzie go chcą, a w gruncie rzeczy popierają tam, gdzie ludzie go nie chcą</>" (Amalrik). Społeczeństw pozbawionych myśli politycznej i gwarantujących ją instytucji, społeczeństw w których <hi rend="italic">nic</> nie jest polityką, a więc <hi rend="italic">wszystko</> nią się staje (ręczne przepisywanie wierszy, wśród nich <name type="tit">Requiem</> Achmatowej stało się kluczowym momentem rozwoju <hi rend="italic">Samizdatu</>, o którym opowiedziała Gorbaniewska). Społeczeństw, w których nieustanne powtarzanie Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela staje się nie tylko aktem odwagi, ale wystarcza za wszystkie programy polityczne, których zbędność i nierealność jest niemal fizycznie wyczuwalna. O tej sytuacji moralnie czystej, (chciałoby się powiedzieć, w duchu