przeciw panowaniu w tym kraju katolickiej Hiszpanii. W Czechach, gdzie szczególnie żywe były tradycje husytyzmu jako ruchu religijnego a zarazem narodowego, w drugiej połowie XV w. powstała Jednota Bracka (bracia czescy), której poglądy społeczne, przynajmniej we wczesnym okresie rozwoju, miały charakter antyfeudalny (zakaz posiadania dóbr, piastowania urzędów, uczestniczenia w wojnach). Bracia czescy zamieszkujący dobra królewskie zostali edyktem Ferdynanda I wygnani z kraju. Wielu z nich osiedliło się w Polsce.<br>Nie było ruchu reformacyjnego w wielkiej skali społecznej we Włoszech. Wystąpili tu natomiast radykalni myśliciele religijni, którzy łącząc racjonalistyczne tradycje scholastyki z kulturą humanistyczną i odwagą samodzielnego formułowania problematyki teologicznej rozwinęli doktrynę