wolnymi niegdyś krestjanami a niewolnymi chołopami. Stworzyli oni jednolitą klasę chłopską, na której barkach spoczął cały ciężar carskiego imperium, jego politycznych i gospodarczych przedsięwzięć. Wiek XVIII przynosił raz po raz zrywy buntu mas chłopskich, zwykle z kozackimi przywódcami na czele, wśród których trzeba wymienić powstania Konrada Buławina (1707/8) i Emiliana Pugaczowa (1773-1775) oraz powtarzające się powstania nadwołżańskich Baszkirów (o charakterze społeczno-narodowym).<br><br>Najsilniej broniło wolności osobistej i tradycyjnych swobód kozactwo dońskie i ukraińskie, toteż rząd carski różnymi sposobami starał się ograniczyć samorząd kozacki, jako potencjalny ośrodek buntu. Wojska kozackie były jednak zbyt sprawnymi jednostkami bojowymi, aby można było zrezygnować