pomaga bohaterowi podźwignąć się z gnojowiska. Przeciwnie, w wielu innych utworach mówi się już o tym ostatnim całkiem na serio, nawet z domieszką patosu, jako o miejscu, w którym już nie tylko "najlepiej jest przeczekać", ale i najłatwiej jest żywić "krzemienną nadzieję na wieczne przetrwanie" (s. 41). Przetrwać - to najważniejsze. Furda inni ludzie, furda cały świat, furda dobro i zło, prawda i kłamstwo - ważne, aby przetrwać. Wszystkie chwyty dozwolone.<br> Gdy trzydzieści lat temu Borowski wkładał podobne poglądy w usta Vorarbeitera Tadka, wyrażał tym nową, wstrząsającą prawdę o tym, do jakiego upadku zdolny jest człowiek w określonych warunkach. Gdy dzisiaj mówi nam