innych miast, zawsze witane uroczyście. Było to wyrazem żywej więzi narodowej.<br>Te i inne pielgrzymki były nieraz popierane czy nawet inicjowane niekoniecznie przez ludzi związanych z Kościołem - pobyt na Jasnej Górze miał takie znaczenie patriotyczno-kulturalne, że odwiedzali ją także niewierzący czy też skłóceni z Kościołem. Ten typ odwiedzania Jasnej Góry czeka jeszcze na bliższe zbadanie.<br>Pielgrzymowała także Polonia, już na początku obecnego wieku. Tu warto dodać, że istniała również tradycja pielgrzymek przed wyjazdem "za chlebem". Na przełomie XIX i XX w. paulini byli w zasadzie przeciwni emigracji, najbardziej energicznie działał w tym kierunku o. Pius Przeździecki, trzykrotnie usuwany z Jasnej