powiedzieć, że sprawa małżeństwa była pretekstem, istotną bowiem przyczyną była dążność do uniezależnienia się politycznego od Rzymu. Kwestie dogmatyczne nie odgrywały tu zrazu większej roli. Kościół anglikański zachował zasadniczo liturgię i dogmatykę katolicką, a król tępił objawy protestantyzmu na równi z opozycją propapieską. I tak pierwszy świecki lord kanclerz, Tomasz Morus (1478-1535), wybitny humanista, autor Utopii, traktatu o szczęśliwej krainie wolności, równości i wspólnej własności, stracony został za odmowę złożenia przysięgi królowi i uznania go głową Kościoła. Z czasem jednak Kościół anglikański wchłonął wiele z doktryny kalwinizmu.<br>Jedność wyznaniowa łacińskiej Europy została rozbita. Państwa skandynawskie przyjęły luteranizm. W Niderlandach rozszerzył