zależał od wielkości gospodarstwa chłopskiego i w drugiej połowie XVI w. wynosił przeciętnie ok. 3 dni w tygodniu dla kmieci użytkujących jeden łan ziemi (ok. 17 ha) i był odpowiednio niższy dla posiadających mniejsze role. Chłopi podlegali sądownictwu dworu , co stawało się uciążliwe, gdy właściciel dóbr stanowił stronę w sporze. Na ogół we wsiach istniała jednak również samorządna ława wiejska, pełniąca określone funkcje sądowe i rozstrzygająca głównie sprawy majątkowe i konflikty w obrębie społeczności wiejskiej, tzw. gromady. Chłopi mieli ograniczoną wolność osobistą przede wszystkim jeśli chodzi o prawo opuszczania wsi, zgody właściciela wymagały także małżeństwa między mieszkańcami osiedli należących do różnych dworów