zaś programy, idee i prądy występowały w formie poronnej, i do tego w ochronnych barwach. W tych warunkach literatura ma jakby krótszy oddech i węższy horyzont, a jej efekty nie sumują się. Toteż zamiast tradycyjnych kategorii dynamikę literatury określają paradygmaty, produkujące bardziej doraźne, bardziej pragmatyczne wzorce - projekty i realizacje twórcze. Przystosowujące się do warunków i omijające tereny zagrożone. Koronnym przykładem może być powieść polityczna: przy ogromnym upolitycznieniu literatury nie powstał przez cały ten okres żaden wyraźniejszy jej wzorzec. Na przeszkody te pisarze reagowali nie tylko ezopowym językiem i formami zastępczymi; ograniczenia nierzadko stawały się wyzwaniem literackim.<br>Reżim totalitarny w Polsce rzutował, rzecz