przeżyć za wszelką cenę. Ściślej: można było ocaleć duchowo - ale tylko wtedy, jeśli wiodło się życie tak, jakby fizyczne ocalenie było w nim sprawą najmniej istotną. Jak w obozach zagłady, w których do wyboru były tylko dwa wyjścia - zostać wspólnikiem morderców albo ich ofiarą - tak i w Rumunii Ceausescu jedyną alternatywą był wybór pomiędzy duchowym samobójstwem przyzwolenia a fizycznym samobójstwem protestu. Nie tylko protestu: fizyczną zagładą groziła również postawa "emigracji wewnętrznej" czy nieprzyłączania się; w Rumunii zasada "kto nie jest z nami, jest przeciwko nam" pozostawała w mocy nawet wtedy, gdy modyfikowano ją i zmiękczano wszędzie indziej w Bloku Wschodnim. Niemal