swoistego na świat poglądu. Derkacz był, pesymistą. Miał ustalone i twarde przeświadczenie o stosunkach między ludźmi, o sprawach chłopskich i sprawach pańskich, a nawet o sprawach boskich... Był co się zwie świadomy; i czym mniej z ludźmi się zadawał; tym więcej zwykł rozmyślać w samotności, czy to w takt młotów bijących w kuźni, czy też wieczorną porą na przyzbie domu siadując Nieraz, w chwilach szczególnie jasnego widzenia spraw świata, lubił Derkacz sięgać myślą pamiętliwą w różne czasy swego obfitego w zdarzenia żywota. Tam właśnie biły utajone, przysypane źródła jego świadomości i wiedzy - - stamtąd wąskimi ścieżynami nadbiegały drobne fale przypomnień przyświadczających myślom