powieść realistyczna stanowiła inny problem. Dla wielu autorów zafascynowanych przyrodniczą człowieka prawdą oczywistą wydawała się jego redukcja do "zwierzęcia ludzkiego", a zatem istoty pozbawionej transcendentnego wymiaru, Kościół słusznie mógł protestować przeciw takiemu spłaszczeniu ludzkiej rzeczywistości. Niestety w praktyce krytyka inspirowana przez sfery kościelne oburzała się najczęściej na drastyczne sceny i brutalne realia życia marginesy społecznego obrażające dobry smak salonów. Główne zagrożenia więc widziano nie tyle w zawężeniu ludzkiej rzeczywistości, co w łamaniu społecznego tabu. Dlaczego przywiązywano tak wielką wagę do cenzurowania wypowiedzi o świecie, daje się być może wytłumaczyć paternalistycznym modelem społeczności wciąż uznawanym za obowiązujący. W myśl tego modeli społeczeństwo