zewnątrz Kościoła, stając się jego konkurentem, Kościół się jej przeciwstawiał. Tendencje liberalne były w XIX wieku głównym, obok socjalizmu, przeciwnikiem papiestwa.<br>Ta wewnątrzkościelna demokracja przygotowywała demokrację "zewnątrzkościelną". W końcu społeczeństwo średniowieczne było chrześcijańskie, więc też - w znacznej mierze - można je nazwać społeczeństwem "wewnątrzkościelnym". Również na początku powstawania nowożytności Kościół - jako całość - nie przeciwstawiał się tendencjom liberalnym. Byli w nim zarówno wpływowi zwolennicy ancien régime'u, jak i znamienici zwolennicy społecznego postępu. W sposób istotny zmieniło się to dopiero w trakcie Rewolucji Francuskiej. Przecież historyczne, rozpoczynające rewolucyjny proces, zebranie Stanów Generalnych, na którym zgromadziły się wspólnie trzy stany, nie byłoby możliwe bez poparcia