inteligenta między słowem a czynem". Istotnie, z komunikatu, jaki 20 września 1908 r. wydał nowo wybrany ZG NZR, wnosić należy, że oderwanie się od ND w znacznej mierze nastąpiło pod presją robotniczej masy członkowskiej.<br>Rozdźwięk między patriotycznym frazesem a ugodowymi czynami polityki ND powodował, że "żywsze i dzielniejsze jednostki zaczęły czuć się nieswojsko w jego atmosferze, niektórzy występowali zupełnie z organizacji, inni usuwali się od pracy, ogół zaś ogarniała apatia i zniechęcenie. W takich warunkach rozłam stał się koniecznością niezbędną dla ocalenia samego wprost istnienia NZR, gdyż inaczej spotkałby go ten sam los, co narodową organizację ludową. To były zapewne motywy