Ziemia nie jest centrum wszechświata, tak człowiek nie stanowi ośrodka swego własnego świata.<br>Jaźń jest zależna od systemu (uczuć, pojęć, form), nie - odwrotnie.<br>System oplata rzeczywistość, pytanie jednak, czy oplata "prawdziwie", jest na dobrą sprawę pozbawione sensu, ponieważ nie ma sposobu sprawdzenia, jak jest "naprawdę". Nie można wyjść z granic danego nam języka czy też - ściślej - z granic &lt;foreign&gt;episteme&lt;/&gt;, struktury poznawczej, wewnątrz której tkwimy.<br> Czy Gombrowicz myślał podobnie? Albo raczej, podobnie odczuwał? I tak, i nie. Zapewne, był niezwykle uwrażliwiony na zależność człowieka od pętającej go Formy. Ba! Gombrowicz gotów był niekiedy twierdzić, w młodości zwłaszcza, że nie ma w człowieku