treść. Ludzie typu Balzaka są na przecięciu dwóch wielkich dążności historii. Jedną jest wciąż potężniejąca skłonność do oglądania człowieka, jako jednego z gatunków zwierzęcych, skłonność, która doprowadzi wreszcie do nakreślenia praw właściwych tylko dla tego gatunku i do poszukiwań moralności kolektywnej. Drugą, cofająca się moralność religijno-indywidualna, oparta na niezmiennym dekalogu, która dopóty przejawia żywą siłę, dopóki więź, jaka łączy bóstwo z człowiekiem, jest więzią pomiędzy bóstwem i rodem, plemieniem, ludzkością - jednym słowem dopóki decyduje ona o formach społecznego i politycznego życia. Próba i bankructwo moralności opartej wyłącznie na "głosie wewnętrznym", na "wrodzonej dobroci" jest objawem osłabienia więzi między zbiorowością i