Finlandii), jak i w Azji (zdobycie Gruzji, Armenii, Azji Środkowej), nacjonalizm, uwieńczony mitem o dziejowym przeznaczeniu Rosji, wywodzącym się w prostej linii z ideologii "Trzeciego Rzymu", wreszcie teoria o całkowitej odmienności rozwoju społecznego Rosji, przenikające wraz z rozwojem oświaty i literatury do najszerszych kręgów społeczeństwa, przez długi czas utrudniały przejmowanie demokratycznych i liberalnych idei Zachodu. Wiek XIX wiele tu zmienił, ale rosyjski mesjanizm, działając często także na nieświadomie mu ulegających demokratycznych działaczy i myślicieli, wypaczał treść przejmowanych demokratycznych ideologii. Łatwiej było potępić carat i zwalczać okrutny aparat władzy niż zrezygnować ze zdobytego w przeszłości panowania nad licznymi nierosyjskimi ludami i narodami