staniecie się tylko - powiada - wrażliwi na ból. Człowiek jest cierpieniem i dlatego zasługuje, aby go postawić na najpierwszym miejscu. Jest najsłabszy i dlatego winien stanąć najwyżej. Ból jest znakiem poznania bliźniego.<br>Muszę powiedzieć, że ten antropocentryzm cierpienia jest największą niespodzianką, jaką - mnie przynajmniej - sprawił Gombrowicz.<br>Jeśli teraz wrócić do Gombrowiczowskiej dialektyki odrzucenia i przyswojenia, łatwo dostrzec, że etap "odrzucania" odpowiada mniej więcej okresowi, kiedy pisarz szedł razem z psychoanalizą, marksizmem, strukturalizmem itp., kiedy odsłaniał - w nieustannej psychomachii - międzyludzkie formy po to, aby uchwycić siebie w swojej własnej wolności, to znaczy w zdolności przemiany (zdolności nicestwienia form, powiedziałby może egzystencjalista i miałby