przedsiębiorstw w Kongo, oglądani przez niesionego w lektyce Gide'a. Brzydka to rzecz i demagogiczna mierzyć pisarza kontrastem jego dzieł z rzeczywistością. Ale robotnicy owi pracowali w warunkach takich samych, jak więźniowie w obozach koncentracyjnych Europy w latach czterdziestych dwudziestego wieku. Europa poznała na własnej skórze łapanki, bicie po pysku przez dozorcę, duszenie się w natłoczonych barakach, zdychanie pod obcasem przestępcy z wyższej rasy. I nauczyła się, że prawdziwe są słowa: "Po owocach poznacie je". Dlatego teraz jest i musi być surowa. Ma prawo rzucić w twarz pisarzom takim jak Gide ciężkie oskarżenia. <br> Gide jest pisarzem zgniłym. Trzeba porozumieć się co do