zwalnia <page nr=5> nas od obszernego ich referowania i upoważnia do wygłoszenia kilku luźnych uwag na temat samej dyskusji, która wychodziła nieraz daleko poza ramy tekstów. Toczyła się ona pod znakiem spokoju i paniki jednocześnie. Paniki, czy raczej niepokoju, który odczuwamy, gdy nie potrafimy znaleźć właściwej miary dla własnych doświadczeń i umiejętnie dozować wynikający z nich pesymizm. Spokój wynikał z powszechnie podzielanego przekonania, że tworzenie utopii społecznych jest niebezpieczne, i choć - jak słusznie zauważył Baczko - bez utopii nie ma ideologii - to nie jej obecność lub brak interesował zebranych, nie w jej kategoriach dyskutanci wyrażali potrzebę sformułowania programów i prognoz rozwoju społeczeństwa post-komunistycznego