niezbywalne prawo uznał już Zygmunt I, składając w latach 1530 i 1537 odpowiednie oświadczenia (w imieniu własnym oraz młodziutkiego Zygmunta Augusta). Tak więc ostatni Jagiellonowie byli jeszcze przed wprowadzeniem w życie artykułów henrykowskich (1573) "ujęci w rygory surowej odpowiedzialności przed społeczeństwem za praworządność swoich poczynań" (Anna Sucheni-Grabowska).<br>System wolnych elekcji postawił przed całą warstwą szlachecką problem pełnej odpowiedzialności za losy oraz pomyślność Rzeczypospolitej, i to nie tylko w okresach bezkrólewi. Wzięła go na swe barki nie bez oporu i strachu, o czym wyraśnie wspomina Andrzej Lubieniecki (1551-1622), ariański kronikarz, wiernie oddający nastroje swoich herbowych współbraci. Pisze on mianowicie, że