umysłowy, stulecie ciemnoty saskiej, obskurantyzmu i rozpasanego sarmatyzmu, ale także nowoczesnej myśli politycznej i duchowego odrodzenia, prezentuje się jak przedziwny malunek nadrealisty. Nie brak na nim ani późnośredniowiecznych fantazji <name type="tit">Historyi o Aleksandrze</>, pierwszego czytywanego w Polsce masowo świeckiego romansu, który tylko w XVIII wieku miał sześć nakładów, ani fragmentów ówczesnej encyklopedii - <name type="tit">Nowych Aten</> księdza Benedykta Chmielowskiego, ani wreszcie utworów francuskich i polskich "oświeconych", odrzucających tradycję sarmacką, romansową czy sowizdrzalską. Czytelnik, znajdujący przy kolejnych <name type="tit">Awanturach Fortunata</> noty o wręcz fantastycznej popularności owych czytadeł, gotów zacząć się zastanawiać, jak to było z czytelnictwem w saskich czasach, ale związany ze statystyką optymizm mąci lektura