zgubiłem w taksówce. Helen Diener zmarła w milczeniu. W jednym z tutejszych pism czytałem o tym krótką wzmiankę, dodającą, że była zbyt dumna i wymagająca, aby mieć tu przyjaciół. Te słowa są może najpiękniejszym nagrobkiem dla pisarza na emigracji, w naszych czasach konformizmu. Ta tragiczna historia będzie pierwszą częścią mego eseju o literaturze współczesnej Niemiec. W takiej samej mniej więcej sytuacji znajdują się wszystkie późniejsze emigracje literackie, znacznie słabsze liczebnie i materialnie.<br>Emigracje dawniejsze, jak polskie i włoskie ubiegłego stulecia,<br><br><br>strona 44<br><br>trafiły do krajów, w których istniała niezależna opinia publiczna i grupy posiadające tendencje polityczne i systemy wartości podobne do