swojemu osłupieniu i zgrozie - że Zachód nie objawia bynajmniej szczególnej sympatii do tych, którzy chcą mu podważać śpiące powieki. W historii emigracyjnej literatury polskiej modelowym przykładem takiego braku sympatii jest koncert potępiających gwizdów, jakimi postępowa opinia francuska przywitała pierwsze wydanie Zniewolonego umysłu. Po wielu latach, już w Ameryce, Miłosz (w eseju Noty o wygnaniu) sprowadzi tego rodzaju zderzenie oczekiwań z realnością do postaci klasycznego paradoksu: w ojczyźnie czytelnicy czekają na słowo pisarza, nie wolno mu jednak mówić; na emigracji ma prawo mówić, ale nikt go nie słucha (i co więcej, dodaje Miłosz, może się zdarzyć, że tymczasem zapomniał, co miał do