roku 1905, żadna z nich nie może być zwycięska. <br> Pierwsza, to znaczy idea ojczyzny, należy już do przeszłości, druga jest na wyrost, jest niewspółmierna z potrzebami i możliwościami polskiego społeczeństwa. Idea ojczyzny miała swój wielki okres po Powstaniu Listopadowym, a chodzi o to, że wielkie było wszystko, co stworzyła romantyczna filozofia i sztuka. Ostatnim takim zrywem było Powstanie Styczniowe, a jednocześnie było ono tej romantycznej idei ojczyzny upadkiem. Berent wskazuje na dwa składniki tego upadku. Pierwszy związany jest ze specyficznie polską sytuacją, tzn. z utratą niepodległości. Warunki historyczne sprawiły, że idea ojczyzny nawet wówczas, gdy sięgała swych szczytów, gdy była ideą