Działał także kompleks spraw rosyjskich najszerzej pojęty, tzn. i sama Rewolucja, i jej zapowiedzi oraz następstwa w literaturze. Jednak o wiele więcej z jej ogromu i straszności można było odgadnąć w Polsce niż we Francji albo Anglii, zwłaszcza mieszkając w Wilnie, a więc tuż na pograniczu, gdzie wrogość wsi białoruskiej, fizycznie niemal <page nr=272> dotykalna, utożsamiająca wszystko, co polskie, z "pańskim" i zachodnim, nawet mniej wrażliwych napawała lękiem przed ciemnym żywiołem. "Katastrofiści" nie pochodzili z Polski etnicznej, mieli za sobą różne doświadczenia "wschodnie", nawet Czechowicz, choć urodzony w Lublinie, wziął sporo z pobytów na Wołyniu i na Białorusi. Poza tym przecie o Rewolucji