autonomii przyznanej Wielopolskiemu, rusyfikację szkół i administracji, duże ubytki polskości na Litwie i Rusi, a także kryzys moralny społeczeństwa, które na dłuższy czas przestało wierzyć w możność wyrwania się z obcego jarzma.<br>Na przeciwnej skali umieścimy, jak to czynili sami przywódcy powstania: uwłaszczenie chłopów, przeprowadzone w skali bardziej radykalnej niż gdziekolwiek indziej w tej części Europy. Uwłaszczenie to otwierało perspektywy szybszego rozwoju stosunków kapitalistycznych (a więc awansu gospodarczego Polski) oraz szybszego rozprzestrzeniania świadomości narodowej w masach.<br>Przekreślony też został system trzymania Polski w niewoli rękoma Polaków. Rządy czysto rosyjskie, narzucone Królestwu po 1863 r., scementowały tylko społeczeństwo w jego antyzaborczej postawie