poczucia etycznego społeczeństw cywilizowanych, łączyło karę z faktem winy. Ponieważ X jest winien, X musi umrzeć, albo musi znaleźć się za kratkami więzienia. Dzisiaj sprawa winy schodzi na dalszy plan, a na pierwszy plan wysuwa się szkodliwość albo zbędność dla społeczeństwa danej jednostki. X ginie, chociaż nie zrobił nic złego, ginie, bo kolor jego włosów, kształt nosa, czy pochodzenie jego rodziców są uznane za dostateczne znamiona jego szkodliwości. I trudno tu wykrzyknąć, że dzieje się to poza prawem, że tak samo jak odpowiedzialność zbiorowa są to wynalazki niszczącej wojny. Przeciwnie, rozwój prawa karnego wyraźnie zmierza w tę stronę - znamienne pod tym