i szeregu innych łagodniejszych - bardziej efemerycznych - zrodzonych na glebie niedorozwiniętego kapitalizmu, nikt nie jest w stanie wypracować nowej umowy społecznej na gruncie prywatnego władania środkami produkcji, apologeci istniejącej na <page nr=90> Zachodzie demokracji parlamentarnej zwykli replikować krytykom: Czyż lepsza była alternatywa sowiecka. Oczywiście nie. Trudność polega na nowym zjawisku, które nabiera zakresu globalnego. Ludzie są już zmęczeni, gdy każą im wybierać między złem a gorszym. Tego rodzaju nakaz wyboru ma w sobie cechy szantażu. W innej strefie alternatyw doświadczali tego na sobie Polacy w roku 1980, gdy władze PRL posługiwały się bezustannym szantażem interwencji sowieckiej - by wymusić posłuch. Nawet jeśli interwencja nie była