przemoc i nie ograniczony niczym absurd stanowią dwa ściśle się uzupełniające aspekty życia w totalitaryzmie. Toteż transparenty z napisami były z reguły dwustronne. Nawet pisarz tak śmiertelnie zasadniczy i poważny jak Sołżenicyn nie mógł nie dostrzegać w sowieckiej rzeczywistości jej fundamentalnego absurdu. Nawet u pisarza tak silnie skłaniającego się ku grotesce i niepowadze jak Kundera, za pierwszym planem absurdu czai się drugi - terroru. Tych, którzy wypisywali na swoich transparentach słowo ŁAGIER, i tych, którzy pisali CYRK, dzieliła nie różnica diagnozy, ale różnica nacisku, z jakim podkreślało się ten czy ów jej element. Skąd zaś się brała ta różnica nacisku? Z odmiennych