okoliczności drugiej: właśnie dlatego, że jest teraz w bezpośredniej styczności z mieszkańcami tego świata, odkrywa prawie natychmiast - ku swojemu osłupieniu i zgrozie - że Zachód nie objawia bynajmniej szczególnej sympatii do tych, którzy chcą mu podważać śpiące powieki. W historii emigracyjnej literatury polskiej modelowym przykładem takiego braku sympatii jest koncert potępiających gwizdów, jakimi postępowa opinia francuska przywitała pierwsze wydanie Zniewolonego umysłu. Po wielu latach, już w Ameryce, Miłosz (w eseju Noty o wygnaniu) sprowadzi tego rodzaju zderzenie oczekiwań z realnością do postaci klasycznego paradoksu: w ojczyźnie czytelnicy czekają na słowo pisarza, nie wolno mu jednak mówić; na emigracji ma prawo mówić, ale