za zamknięcie procesu kształtowania się rosyjskiego systemu politycznego, który trwał odtąd, w niewielkim tylko stopniu modyfikowany. Zaborcza polityka zagraniczna, zarówno w Europie (rozbiory Polski i Turcji, zabór Finlandii), jak i w Azji (zdobycie Gruzji, Armenii, Azji Środkowej), nacjonalizm, uwieńczony mitem o dziejowym przeznaczeniu Rosji, wywodzącym się w prostej linii z ideologii "Trzeciego Rzymu", wreszcie teoria o całkowitej odmienności rozwoju społecznego Rosji, przenikające wraz z rozwojem oświaty i literatury do najszerszych kręgów społeczeństwa, przez długi czas utrudniały przejmowanie demokratycznych i liberalnych idei Zachodu. Wiek XIX wiele tu zmienił, ale rosyjski mesjanizm, działając często także na nieświadomie mu ulegających demokratycznych działaczy i myślicieli